พระหูยานลพบุรี สนิมแดง พิมพ์เล็ก

ข้อมูลเรื่องพระหูยานลพบุรี พระเครื่องหนึ่งในชุดยอดขุนพล ที่วงการพระเครื่องนิยมสะสมกันในวันนี้ ไม่ค่อยปรากฏเป็นหลักฐานในเชิงวิชาการนัก

หนังสือพระหูยานลพบุรี ที่เขียนโดย "ตรียัมปวาย" เล่มที่ใช้เป็นข้อมูลเขียนเรื่องนี้ ได้รับอนุญาตให้พิมพ์แจกงานศพนางไสว พรหมวิทักษ์ มารดาคุณประกอบ พรหมวิทักษ์เมื่อ 22 พ.ค.2520 ครั้งหนึ่ง และคุณประกอบขออนุญาตพิมพ์ในงานศพคุณฉวีลักษณ์ พรหมวิทักษ์ ภรรยา เมื่อ 7 ก.ค.2520 เป็นครั้งที่สอง

ตรียัมปวายเขียนว่า ขอมได้สร้างพระหูยาน ขึ้นในรูปของพระอักโษภยพุทธะ ซึ่งเป็นพระธยาธิพุทธเจ้าประจำภาคพื้นบูรพาทิศ

พระหูยานมีหลายกรุ กรุวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ เป็นกรุที่ใหญ่ที่สุดในลพบุรี กรุนี้ถูกลักลอบขุดเจาะหลายครั้ง

การลักลอบขุดในปี 2450 บันทึกจากคำของนายแดง เงินมาอยู่ แพทย์แผนโบราณบ้านข้างวังโบราณ อ.เมือง จ.ลพบุรี สัมภาษณ์เมื่อปี 2497 ขณะนายแดงอายุ 77 ปี ว่า

ปี 2450 สมัยพระยากำจัดโสณฑ์ทุจริตเป็นเจ้าเมืองลพบุรี นักโทษเรือนจำจังหวัดลพบุรีลักลอบขุดโดยการรู้เห็นของผู้ใหญ่ พระที่ขุดได้มีพระหูยาน พระร่วง พระหลวงพ่อจุก พระหลวงพ่อแขก พระนารายณ์ทรงปืน พระซุ้มกระรอกกระแต พระเขมรคางคน พระเขมรผมเวียน พระเขมรผมหวี พระนาคปรกแบบต่างๆ ฯลฯ เป็นอันมาก

นายแดงเป็นหนึ่งในผู้ลักลอบขุด เล่าว่าภายในกรุฯมีวิหาร ในวิหารมีพระพุทธรูปองค์ประธานประทับยืน พระกรทอดลงข้างพระวรกายเรียบๆ และมีพระพุทธรูปอันดับ ขนาดเขื่อง ปางสมาธิเพชรนาคปรก เรียงรายไปตามพระวิหาร มีบันไดทอดลงไปยังวิหารเก้าห้องข้างล่าง

วิหารเก้าห้องประกอบด้วยวิหารต่างๆรวม 9 วิหาร แต่ละวิหารมีพระพุทธรูปองค์ประธานปางเดียวกับวิหารใหญ่ข้างบน มีพระพุทธรูปอันดับปางนาคปรกเช่นเดียวกัน ใต้ฐานพระพุทธรูปองค์ประธาน และใต้ ฐานพระพุทธรูปอันดับ มีกรุพระเครื่องนานาชนิด จำนวนมหาศาล

บริเวณใต้พระวิหารมีไหโบราณหลายใบ บรรจุพระเครื่องไว้ไหละ 500 องค์

พระหูยานมีประมาณ 5-6 พิมพ์ เค้าพระพักตร์และขนาดต่างๆกัน ตั้งแต่พิมพ์พระพักตร์ยิ้มแบบบายน ที่เยือกเย็นเคร่งขรึมที่สุด

พระพิมพ์นี้ ตรียัมปวายบอกว่าแต่ก่อนเคยเรียกว่า พิมพ์หน้ายักษ์

พิมพ์ต่อๆมา ลดแววชีวิตพุทธศิลป์อันนี้ลงไปตามลำดับ จนกระทั่งถึงพิมพ์หน้าหนุ่ม และพิมพ์หน้าเด็ก รวมถึงพิมพ์หน้าง้ำ ซึ่งเป็นพิมพ์หน้าหนุ่มอีกพิมพ์หนึ่ง

การลักลอบขุดปี 2465 โดยพวกกุลีสถานีรถไฟลพบุรี ขุดที่องค์พระปรางค์ เริ่มขุดตั้งแต่เวลา 2 นาฬิกา จนรุ่งสว่าง ได้พระหูยาน พระร่วง และพระเครื่องแบบอื่นเป็นอันมาก สำหรับพระหูยาน เป็นพิมพ์แบบยิ้มบายน เนื้อชินสังฆวานร สนิมดำคล้ำ พระร่วงเนื้อตะกั่วสนิมแดง

การลักลอบขุดพระปรางค์ปี 2494 ไม่ระบุกลุ่มผู้ขุด ได้พระเครื่องต่างๆออกมาจำนวนไม่น้อย มีพระหูยาน พระร่วงเป็นหลัก สำหรับพระหูยานที่ขุดได้ในกรุนี้ มีจุดสังเกต บริเวณพระศอมีปื้น และเนื้อที่ล้นออกมา สันนิษฐานว่าเกิดจากแม่พิมพ์ร้าว มีผู้เรียกพิมพ์นี้ว่า พิมพ์คอปะ

การลักลอบขุดปี 2508 ขุดกันในเขตอุปจารของวัด ได้พระจากซากเนินฐานพระเจดีย์รายแถวที่สอง ด้านทิศเหนือองค์พระปรางค์ ได้พระไป 1 ไห จำนวนพระประมาณ 400 องค์ เป็นพระหูยานพิมพ์หน้าหนุ่ม พระพักตร์ตั้งตรงเนื้อชินเงิน สนิมปรอท สัณฐานค่อนข้างหนา จัดว่าเป็นพระหูยานยุคอู่ทอง สร้างตามอิทธิพลพุทธศิลปะขอม

หลังการลักลอบขุดครั้งนี้ หน่วยศิลปากรที่ 1 สาขาลพบุรี ก็ เข้ามาควบคุมดูแล เก็บพระที่ตกเรี่ยรายจากการลักขุดได้จำนวนหนึ่ง

หลังจากเจ้าหน้าที่ถอนตัว ก็มีคนมาลักลอบขุดอีก ที่ซากเนินฐานพระเจดีย์ฐานมุมย่อไม้สิบสอง ได้พระหูยานล้วนๆไปอีก 1 ไห จำนวน 200 องค์ พระที่ขุดได้ครั้งนี้ เป็นพิมพ์เขื่อง พิมพ์กลาง พิมพ์ย่อม เป็นแบบหน้าหนุ่มหน้าเด็ก พุทธศิลปะอู่ทองล้อลพบุรี

หน่วยศิลปากรก็ต้องย้อนกลับมาอีกครั้ง คราวนี้ขออนุญาตขุดสำรวจตลอดบริเวณวัด ไม่พบอะไร ขุดไปเรื่อยๆ จนถึงวันที่ 11 พ.ย.ปีเดียวกัน (2508) ก็พบไหโบราณเคลือบดำ บรรจุพระเครื่องสกุลลพบุรีมากมาย เป็นพระหูยาน ชินเงินสนิมปรอทพิมพ์ย่อม 10 องค์ พระร่วงเนื้อชินเงิน 20 องค์ (ชำรุดครึ่งหนึ่ง) และพระพิมพ์อื่น รวมทั้งพระซุ้มมารวิชัยทรงเทริดแบบเดียวกับวัดไก่ เนื้อชินเงิน 500 องค์

ตรียัมปวายสอนว่า การพิจารณาสัญลักษณ์พิเศษ หมายถึงเครื่องหมายลับ หรือโค้ด ซึ่งมีปรากฏในรายการต่างๆของพระหูยาน ไม่ควรถือเป็นข้อยุติในการตัดสินข้อเท็จจริง การพิจารณาพระเครื่อง ต้องพิจารณารายละเอียดทุกๆด้านประกอบกันอย่างรอบคอบ

ทั้งนี้ เพราะสัญลักษณ์แต่ละองค์อาจชัดเจนมากน้อยกว่ากัน หรือบางองค์อาจรางเลือน จึงอาจไปตรงกับของปลอม

แต่กระนั้น ตรียัมปวายก็แนะให้ศึกษารอยปื้นในซอกพระพาหาขวา รอยปื้นและเมล็ดไข่ปลาในซอกพระพาหาซ้าย แอ่งลึกส่วนล่างซ้ายของพระอุทร รอยบากร่องพระบาทซ้าย แอ่งลึกและปื้นเหนือพระหัตถ์ซ้าย และเกสรบัวกลีบกลาง.