พระนารายณ์ทรงปืน สนิมแดง มโหสถ ปราจีนบุรี

พระนารายณ์ทรงปืนกรุวัดพระศรีฯเนื้อชินเงินลพบุรี : สาระสังเขปพระเนื้อเงิน โดยชาติ วิศิษฏ์สรอรรถ

พระโพธิสัตว์ คือ ผู้ที่จะมาตรัสรู้เป็น พระสัมมาสัมโพธิญาณ เพื่อคอยช่วยเหลือมนุษย์ และทุกๆ ชีวิต รวมทั้งสัตว์โลก ให้หลุดพ้นไปจากห้วงกรรมบนพื้นพิภพนี้ นอกจากมีพระโพธิสัตว์หลายองค์แล้ว พระพุทธเจ้าก็มีหลายพระองค์เช่นกัน ดังปรากฏในพระพุทธศาสนาลัทธิมหายาน
สำหรับในเมืองไทยมีพระเครื่องพิมพ์หนึ่ง ที่บ่งบอกให้เห็นอย่างเด่นชัดของลัทธินี้ คือ พระนารายณ์ทรงปืน ซึ่งเป็นพระเครื่องพิมพ์หนึ่งที่มีรูปเคารพรวมกันทั้ง พระพุทธเจ้า และ พระโพธิสัตว์ โดยพระพุทธเจ้าประทับอยู่ตรงกลาง คือ พระปางนาคปรก ประทับนั่งปางสมาธิ บนลำตัวพญานาคที่ขนดตัวถึง ๓ ชั้น และแผ่พังพานอยู่เหนือพระเศียรรวม ๗ เศียร ส่วนพระโพธิสัตว์ประทับอยู่ด้านข้างทั้ง ๒ อันได้แก่ พระอวโลกิเตศวร และ พระนางปรัชญา ปารมิตาเทวี
คำว่า “อวโลกิเตศวร” มีการตีความกันไว้ดังนี้ อิศวร แปลว่า พระผู้เป็นเจ้า กับ อวโลกิตะ แปลว่า ผู้ที่มองมายังเบื้องล่าง รวมความแล้วแปลว่า "พระผู้เป็นเจ้า ซึ่งมองเห็นโดยทั่ว" บางท่านแปลว่า "ผู้ที่จะมาบรรลุสัมมาสัมโพธิญาณ"
เรื่องราวของพระอวโลกิเตศวร มีมากมายถึง ๓๓ ปาง ปางที่ปรากฏด้านขวาของพระปางนาคปรก ในพระนารายณ์ทรงปืน ที่เห็นนี้ชื่อ ปางสาฑัคสารีโลเกศวร พระโพธิสัตว์ปางนี้มีลูกประคำกับดอกบัวเป็นหลักให้สังเกต พระปางนี้มี ๒ ลักษณะ อย่างแรกเป็นท่าประทับยืน ทำสมาธิภังค์ ๔ กร พระหัตถ์ขวาบนทรงลูกประคำ พระหัตถ์ขวาล่างทรงถือดอกบัว พระหัตถ์ซ้ายบนถือพระคัมภีร์ พระหัตถ์ซ้ายล่างถือหม้อน้ำอมฤต ตามคติความเชื่อของพราหมณ์ โดยเฉพาะพระอวโลกิเตศวรจะมีมงกุฎสวมพระเศียร บนยอดมงกุฎหรือมุ่นมวยผมมี พระอมิตาภพุทธะ เป็นรูปเคารพเล็กๆ ติดอยู่ ทรงราชาภรณ์ มีกำไลพระกร พระบาท และสายชุรัม หรือเชือกถักพาดเฉียงลำตัว ซึ่งถือเป็นเครื่องหมายแห่งความเป็นพราหมณ์ของชาวอินเดีย
ด้านซ้ายของ พระปางนาคปรก ใน พระนารายณ์ทรงปืน องค์นี้เป็นรูปเคารพของ พระนางปรัชญา ปารมิตาเทวี เป็นเทพสตรีของศาสนาพราหมณ์ ลัทธิบูชาศักติ ราวพุทธศตวรรษที่ ๑๐ ยุคที่พระพุทธศาสนาฝ่ายมหายานกำลังเป็นที่แพร่หลายในอินเดีย
พระนารายณ์ทรงปืน เป็นพระพิมพ์ในสมัยลพบุรี ต่อมาอิทธิพลของศิลปะแบบนี้ได้มีการสร้างสืบทอดกันอย่างต่อเนื่องในหลายเมือง ดังปรากฏที่มีการขุดพบพระพิมพ์นี้จากหลายกรุ อาทิ ในลานกรุทุ่งเศรษฐี จ.กำแพงเพชร, กรุวัดเขาพนมเพลิง จ.สุโขทัย, กรุวัดชุมนุมสงฆ์ จ.สุพรรณบุรี, กรุวัดราชบูรณะ จ.พระนครศรีอยุธยา, กรุศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์ และกรุที่นิยมสุด คือ กรุวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จ.ลพบุรี
พระนารายณ์ทรงปืน มีทั้งเนื้อชินเงิน เนื้อดิน และเนื้อตะกั่วสนิมแดง บางองค์มีทองเก่าปิดมาด้วย บางองค์ทาชาดสีแดงแบบแห้งสนิทเกาะติดแน่น ด้านหลังมีทั้งแบบลายผ้าเล็กๆ และแบบหลังเรียบตัน นอกจากยังมีการพบพระพิมพ์นี้ได้ที่ จ.พิจิตร เป็นเนื้อชินเขียว องค์พระมีขนาดเล็กกว่าของเมืองอื่นๆ
พุทธลักษณะ เป็นพระแผงใหญ่ ขนากว้าง ๕.๓ ซม. สูง ๖.๗ ซม. มีรูปเคารพ ๓ องค์ ในซุ้มกนกเสมาครอบแก้วแบบกว้าง เหนือซุ้มครอบแก้วขึ้นไปประดับด้วยลวดลายอย่างละเอียดมากมาย ฐานด้านล่างที่ประทับของรูปเคารพทั้ง ๓ องค์ เป็นฐานที่ยาวตรง พร้อมมีลายขีดคู่ ที่มีรายละเอียดเล็กๆ ประกับกันเป็น ๒ ชั้น สวยงามมาก
อ.ประชุม กาญจนวัฒน์ ปรมาจารย์ด้านพระกรุ กล่าวถึงชื่อพระพิมพ์นี้ที่เรียกว่า “พระนารายณ์ทรงปืน” ก็เพราะมีผู้เห็นพระโพธิสัตว์ที่ยืนประทับทรงพวงประคำ, คัมภีร์, ดอกบัว และหม้อน้ำอมฤต อยู่บนพระหัตถ์ทั้ง ๔ นั้น โดยเห็นเป็นองค์นารายณ์ทรงปืน เลยเรียกพระพิมพ์นี้ด้วยความเข้าใจผิดกันเรื่อยมาจนทุกวันนี้ แต่พระพิมพ์นี้ ก็ทรงไว้ซึ่งพระพุทธคุณ คงมีด! คงไม้! และคงปืน! ได้สมชื่อและเชื่อถือได้
ปัจจุบันผู้ที่บูชา พระนารายณ์ทรงปืน ต่างเชื่อกันว่า บังเกิดความร่มเย็นเป็นสุขในชีวิต จากพระโพธิสัตว์ทั้ง ๒ และพระปางนาคปรก (เสมือนพระนารายณ์) ที่แผ่บารมีคุ้มครองโลกมนุษย์