พระสมเด็จปิลันทน์ วัดระฆังโฆสิตาราม พิมพ์ปรกโพธิ์เล็กซุ้มครอบแก้ว

พระสมเด็จปิลันทน์ วัดระฆังโฆสิตาราม ชื่อเต็มว่า "พระสมเด็จพระพุทธบาทปิลันทน์" เป็นพระเนื้อผงใบลานเผา ส่วนใหญ่เนื้อออกสีเทาๆ สร้างโดย หม่อมเจ้าสมเด็จพระพุฒาจารย์ (ทัต เสนีวงศ์) ศิษย์เอกของเจ้าประคุณสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) และนับเป็นพระภิกษุเพียงรูปเดียวที่ได้รับความไว้วางใจให้ปกครองดูแลวัดแทน
หม่อมเจ้าสมเด็จพระพุฒาจารย์ (ทัต เสนีย์วงศ์) เป็นพระโอรสใน กรมหลวงเสนีย์บริรักษ์ (พระองค์เจ้าแดง)ใน กรมพระราชวังบวรสถานภิมุข (วังหลัง) ประสูติเมื่อปี พ.ศ.2364 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ 2) อุปสมบทเมื่อปี พ.ศ.2385 จำพรรษา ณ วัดระฆังโฆสิตาราม ต่อมาปี พ.ศ.2413 ได้รับตำแหน่งเจ้าอาวาสสืบแทน สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) ซึ่งชราภาพแล้ว หม่อมเจ้าสมเด็จพระพุฒาจารย์ (ทัต เสนีวงศ์) มรณภาพในปี พ.ศ.2443
การสร้าง พระสมเด็จพระปิลันทน์ นั้น สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในช่วงปี พ.ศ.2407 ขณะดำรงสมณศักดิ์ที่ หม่อมเจ้าพระพุทธบาทปิลันทน์ ท่านได้ดำริสร้างพระพิมพ์ให้ครบ 84,000 องค์ ตามจำนวนพระธรรมขันธ์ตามคติโบราณนิยม ส่วนหนึ่งเพื่อแจกผู้มีจิตศรัทธาเลื่อมใสไว้เป็นเครื่องคุ้มครองป้องกันภยันตราย อีกส่วนหนึ่งเพื่อบรรจุไว้ในพระสถูปเจดีย์เพื่อเป็นพุทธบูชาและสืบสานพระบวรพุทธศาสนา แบบและพิมพ์มีความประณีตงดงามด้วยฝีมือช่างหลวงหรือช่างสิบหมู่ ทั้งยังได้รับความอนุเคราะห์มวลสารจากพระอาจารย์ ดังนั้นลักษณะที่เป็นเนื้อผงใบลานจึงสืบทอดตำราของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต พรหมรังสี) ไว้ด้วย จะสังเกตได้จากเนื้อผงสีขาวภายใน นอกจากนี้ ท่านเจ้าประคุณสมเด็จฯ ยังร่วมในการอธิษฐานจิตปลุกเสกด้วย
พระสมเด็จปิลันทน์ เรียกได้ว่าเป็นพระสำคัญฝั่งธนบุรี คนเก่าแก่มักเรียกว่า ‘พระเครื่องสองสมเด็จ’ เนื่องจากต่อมาท่านได้เลื่อนสมณศักดิ์ขึ้นเป็น สมเด็จพระพุฒาจารย์ (ทัต เสนีย์วงศ์) เช่นกัน


พระสมเด็จปิลันทน์ มีการเปิดกรุเมื่อปี พ.ศ.2471 เนื่องจากมีผู้เข้าไปเจาะกรุพระเจดีย์เพื่อหวังทรัพย์สินของมีค่าเท่านั้น ไม่ประสงค์ในพระเครื่อง ท่านเจ้าคุณพระธรรมทานาจารย์ (แนบ สิงหเสนี) ซึ่งอยู่ที่หอไตรฯ ในสระ ท่านเป็นเจ้าคณะและควบคุมดูแลในพระอุโบสถในขณะนั้น เมื่อทราบเรื่องจึงให้นำพระเครื่องทั้งหมดมาเก็บไว้ในหอไตรฯ จนเมื่อเกิดสงครามอินโดจีนท่านจึงนำพระเครื่องส่วนหนึ่งมอบให้แก่กระทรวงกลาโหม เพื่อแจกจ่ายแก่ทหารที่จะออกไปปฏิบัติราชการในสนามรบ
พระสมเด็จปิลันทน์ มีมากมายหลายพิมพ์ทรง อาทิ พิมพ์ปกโพธิ์ใหญ่, พิมพ์ปกโพธิ์เล็ก, พิมพ์โมค คัลลาน์-สารีบุตร, พิมพ์ครอบแก้วใหญ่, พิมพ์ซุ้มประตู, พิมพ์เปลวเพลิง, พิมพ์หยดแป้ง และพิมพ์ปิดตา ฯลฯ ซึ่งล้วนเป็นที่นิยมสะสมในแวดวงนักนิยมสะสมพระเครื่องทั้งสิ้น โดยเฉพาะ “พระสมเด็จปิลันทน์ พิมพ์ซุ้มประตู” ได้รับความนิยมและยกย่องให้เป็น 1 ใน 5 ของ ‘พระชุดเบญจภาคีพระเนื้อผง’ อีกด้วย